کتاب ریاض الادویه یوسفی هروی منتشر شد

این کتاب به تصحیح و مقدمۀ یوسف بیگ باباپور، از سوی انتشارات سفیر اردهال (تهران)، ضمن مجموعۀ «دارو و درمان در روزگاران کهن، 2» منتشر شد.

پیش از این از مصحح این کتاب شاهد احیا و انتشار آثار ارزنده ای در پزشکی دورۀ اسلامی بودهایم.

یکی از مشاهیر پزشکان و کاتبان معروف قرن نهم هجری در ایران بوده که از پایان عهد تیموری باقی مانده و در آغاز این عهد (صفویه) چند اثر فارسی در طب از خود به جا نهاده، یوسف بن محمد بن یوسف طبیب هروی مشهور به «یوسفی» است. وی اصلاً از اهل خواف بود. یوسفی قسمت عمده‌ای از دوران حیاتش را در هرات گذراند و گفته اند که در اواخر زندگانی خود ظاهراً از بیم سرخ کلاهان به هند رفت و در دربار ظهیرالدین بابر (بابور) (937- 912 هـ. ق) و همایون (963- 937 هـ. ق) به سر می‌برد و به نام آن دو چند کتاب تألیف کرده و مدتی در همان دیار بود.

برگرفته ازhttp://asbad29.persianblog.ir/(حمید یار )

پیش از این از مصحح این کتاب شاهد احیا و انتشار آثار ارزنده ای در پزشکی دورۀ اسلامی بودهایم.

اهمیت وی به ویژه در آن است که برای آسان کردن دانش پزشکی چند منظومه در این فن سروده است. وی علاوه بر اشعار طبی در مضامین دیگری نیز شعر می‌گفت و «یوسفی» تخلص می‌کرد. وی بیشتر مطالب پرکاربرد طب را به شعر درآورده است. از این رو آثار او بسیار معروف و از قدیم الایام مردم آن را حفظ می کردند. وفات یوسفی را برخی 950 هـ. ق یاد کرده‌اند.

یکی از آثار ارزندۀ یوسفی در شناخت داروهای مفرده و مرکبه ریاض‌الادویه نام دارد که مهمترین اثر یوسفی در مفردات ادویه محسوب می شود. مفردات در اصطلاح دواهایی است که در آن ترکیب صناعی نباشد. مفردات یا نباتی است و آن میوه ها و تخم ها، گلها، برگها، شاخه ها، ریشه ها، پوستها، عصاره ها، شیره های نباتی و صمغ ها باشد؛ و یا این که حیوانی است، مانند ذرایح، و اعضای حیوانات و احشای آنها، زهره شان؛ و یا معدنی است و آن نیز خود حجری است، مانند گل ارمنی؛ و یا از چیزهایی است که از زمین بجوشد، مانند قیر و نفت و امثال آن.

این کتاب در بیان مراتب کیفیات ادویه در یک مقدمه و دو باب (الف- ادویۀ مفرده به ترتیب حروف تهجی، ب- ادویۀ مرکبه به ترتیب حروف تهجی) و خاتمه‌ای در «امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن. این کتاب در 946 ق، به نام همایون نوشته شده در هند به چاپ رسیده است.

این کتاب یکی از آثار مهم و ارزندۀ طبّی دورۀ صفویه است که در شبه قاره به زبان فارسی نوشته شده و علی رغم آثار طبی دیگر یوسفی، صرفاً به نثر است. با توجه به اهمیت این کتاب، برای پرداختن به جنبه‌های مختلف این کتاب، آن را در ذیل چند عنوان اجمالاً بررسی خواهیم کرد:

ریاض‌الادویه در یک مقدّمه و دو باب و خاتمه‌ای ترتیب یافته است: مقدمه در بیان تحمید و تقدیم کتاب به همایون شاه و منظومه ای در مدح وی و مباحث کلی در خواص و امزجه و نظایر آن است. باب اوّل در ادویۀ مفرده به ترتیب حروف تهجی؛ و باب دوم در ادویۀ مرکّبه به ترتیب حروف تهجی؛ و خاتمۀ مختصری در «امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن». سال تألیف این کتاب سنۀ 946 هجری قمری است.

یکی از امتیازات مهم این کتاب، پیش از هر چیز، ضبط واژگان غیرفارسی (متداول عامّه) اسامی داروهاست که از بسیاری جهات مهم و قابل توجه است. اغلب واژگان معادل داروهای ذکر شده در این کتاب، به ترتیب بسامدی: هندی، شیرازی، عربی، ترکی، یونانی و گاه به ندرت سریانی و عبری و نبطی است. او با صرافت تمام، گاه معادلهای گوناگون یک واژه را یاد می کند و گاه دیده می‌شود که برای یک واژه دو و گاه سه معادل هندی می‌آورد. این امر به خاطر اقامت یوسفی در هند و آشنایی او با زبان هندی بسیار مهم است. گاه واژگان هندیی را ضبط می کند که در منابع دیگر دیده نمی‌شود. همگی خواص مزاجی داروها به دقّت تمام ذکر شده و مضرّات، مُصلحات و بدلیّات هر یک با دقّت تمام، به ترتیب آورده شده است.

یوسفی در ضمن این کتاب به برخی اطبّا و کتابهای طبّی اشاره کرده و از آنها نقل قول نموده است. او از کتابهایی چون المنهاج ابن جزله، قانون ابن سینا نقل قول کرده است. درست است که از منابعی نیز که مورد استفادۀ وی بوده، یاد نکرده، امّا کاملاً تأثیر این آثار بر این کتاب مشهود است. یکی از این آثاراختیارات بدیعی حاجی زین العطار است که تمام اصطلاحات پزشکی شیرازی از آن نقل قول شده است. البته از آثار مشابهی چون قرابادین شاپور بن سهل و مفردات ادویه ای که در ذخیرۀ خوارزمشاهیجرجانی و کتب نظیر آن آمده، غافل نبوده و تقریباً اکثر منابع مهم ادویۀ مفرده و مرکّبه را دیده است. این اثر به نام شاه طهماسب صفوی نوشته شده است.

این کتاب در حدود 300 صفحه با قیمت پنج هزار تومان در تیراژ 5 هزار جلد منتشر شده است.

mohammad شنبه 2 اردیبهشت‌ماه سال 1391 ساعت 03:01 ب.ظ